Η Ιστοριά της Ηρωικής πόλης Νάουσας

Χρονοδιάγραμμα

Η Νάουσα ήταν παλιότερα γνωστή και ως Νιάουστα. Πιθανότερο ενδεχόμενο θεωρείται η ίδρυσή της ως “Νέα Αυγούστα” από τους Ρωμαίους, με το “Νιαούστα” και τελικώς το “Νάουσα” να αποτελούν παραφθορά του. Άλλη λαϊκή ετυμολογία θεωρεί το όνομα “Νάουσα” ως ουσιαστικοποίηση του ρήματος “ναώ”, δηλαδή ρέω ή επιπλέω (εξού και ναυτικός).

Στην σημερινή θέση που είναι κτισμένη η Νάουσα δεν έχει εντοπιστεί αρχαίος οικισμός. Από την αρχαία ιστορία της περιοχής, αναφέρεται ότι κάτοικοί της ήταν οι Βρίγες, θρακική φυλή γνωστότερη στην ιστορία με το όνομα Φρύγες, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν σε όλη την Ημαθία γύρω στον 12ο αιώνα π.Χ.. Οι Βρίγες θα εκδιωχθούν αργότερα από την περιοχή από μακεδονικές φυλές και θα εγκατασταθούν στην Χαλκιδική. Οικιστικές εγκαταστάσεις που ανάγονται στην Εποχή του Χαλκού έχουν ερευνηθεί τις τελευταίες δεκαετίες στην ευρύτερη πεδινή περιοχή. Μεταγενέστερα ευρήματα από την αρχαϊκή εποχή μέχρι της ελληνιστική περίοδο έχουν ανασκαφεί στις θέσεις Κοπανός, Χαρίεσσα, και Λευκάδια, που οδηγούν στο συμπέρασμα ύπαρξης σημαντικής πόλης, και ίσως της πόλης Μίεζα ή Μέζα που αναφέρεται σε αφιέρωμα των Δελφών.

1705

Η Πρώτη Εξέγερση

Τούρκος αξιωματούχος πήγε στην περιοχή με την εντολή να στρατολογήσει νέους για τα τάγματα των γενίτσαρων. Οι κάτοικοι, αρνήθηκαν να παραδώσουν τα παιδιά τους και σκότωσαν τον αξιωματούχο και δύο συνοδούς του. Με επικεφαλής τον αρματολό Ζήση Καραδήμο και τους δύο γιούς του, κάπου 100 άτομα ύψωσαν την σημαία της ανταρσίας και προκαλούσαν πλήγματα στους κατακτητές. Απόσπασμα όμως από 800 Τούρκους κατόρθωσε να κυκλώσει τους αντάρτες και τελικά να σκοτώσει στην μάχη τον Καραδήμο. Οι δύο γιοί του θα συλληφτούν και θα καταδικαστούν σε θάνατο. Η στάση των Ναουσαίων του 1705, ήταν από τις σημαντικότερες του υπόδουλου Ελληνισμού, ήταν η αιτία να σταματήσει το παιδομάζωμα στον Ελληνικό χώρο. 

1772

Κέντρο «Συνωμοσίας»

To 1772 η Νάουσα ήταν ένα από τα κέντρα μιας συνωμοτικής κίνησης με σκοπό την εξέγερση, που υποκινήθηκε από τον Σωτήριο Λευκάδιο, πράκτορα της Ρωσίας. Στη Νάουσα και στην Κοζάνη συναντήθηκαν οι επίσκοποι Εδέσσης, Βεροίας, Καμπανίας, Πλαταμώνος, Σερβίων και Κοζάνης, Πέτρας Ολύμπου κ.ά. όπου αποφασίστηκε να συγκροτηθούν στρατιωτικά σώματα με τη βοήθεια αρματωλών. Δεν είναι γνωστή η τύχη της συνωμοσίας, αλλά εκείνη την εποχή (μετά την εποχή του 1770) οι Τούρκοι φοβούμενοι επίθεση του ρωσικού στόλου έκαναν πολλές βιαιοπραγίες κατά των Ελλήνων. Η κατάσταση αυτή τερματίστηκε με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) με την οποία οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν στους Έλληνες πολλά προνόμια.

1795 - 1804

Η ανάπτυξη και το ενδιαφέρον

Η Νάουσα συνεχίζει να αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς. Σε ένα αιώνα ο πληθυσμός θα διπλασιαστεί σχεδόν και θα αποκτήσει φήμη και για τα κρασιά και για τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες της. Προσέλκυσε έτσι το ενδιαφέρον του φιλόδοξου Αλή Πασά των Ιωαννίνων που με πολιορκίες και δόλο προσπάθησε να την προσαρτήσει μεταξύ 1795 και 1804. Το 1804 ο αρματολός Βασίλης Ρομφαίης με τον υπαρχηγό Αναστάσιο Καρατάσο, ύστερα από αγώνα πέντε μηνών αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη, που περιήλθε έτσι στα χέρια του Αλή μέχρι και το 1812 οπότε την εγκατέλειψε κατ’ εντολή του σουλτάνου.

1822

Η Ελληνική Επανάσταση

Το Φεβρουάριο του 1822, η Νάουσα παρόλη την ευημερία της θα λάβει μέρος στα πλαίσια της Ελληνικής Επανάστασης. Την ημέρα εκείνη έγινε πανυγηρική κήρυξη της Επανάστασης στον Μητροπολιτικό ναό με δοξολογία, ορκωμοσία, επαναστατικά άσματα και ύψωση των σημαιών στους πύργους και τις πύλες της πόλης. Πολεμικές επιχειρήσεις με αρχηγούς τους Ζαφειράκη Θεοδοσίου και Αναστάσιο Καρατάσο, με στόχο την δημιουργία ελεύθερου επαναστατικού καθεστώτος στην περιοχή, θα οδηγήσουν στην πολιορκία της πόλης από τα στρατεύματα του Διοικητή της Θεσσαλονίκης Mεχμέτ Eμίν Πασά, γνωστού ως Eμπού Λουμπούτ (ο ροπαλοφόρος). Η πόλη, παρά την ηρωική αντίσταση, θα υποκύψει τελικά στην δύναμη των 12.000 ανδρών του πασά στις 22 Απριλίου 1822, Κυριακή του Θωμά. Ακολούθησαν η καταστροφή της πόλης, λεηλασίες, σφαγές και διωγμοί του πληθυσμού.

22/4/1822

Το Ολοκαύτωμα

Αρκετές γυναίκες προτιμούν να σκοτωθούν πέφτοντας με τα παιδιά τους στ' αφρισμένα νερά του καταρράκτη της Αράπιτσας στους "Στουμπάνους" για να μη πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Σύμφωνα με τα επίσημα οθωμανικά ντοκουμέντα 409 Ναουσαίοι θα σκοτωθούν, 33 θα εγκαταλείψουν την πόλη και 198 θα λάβουν χάρη, όλοι ως επί το πλείστον άνδρες. Πάνω από 400 γυναικόπαιδα θα πωληθούν ως σκλάβοι. Οι περιουσίες των νεκρών και φυγάδων (655 σπίτια) και της εκκλησίας (226 σπίτια) θα δημευτούν. Ύστερα από αυτό το γεγονός η πόλη θα χάσει για τα επόμενα χρόνια τα προνόμιά της. Πολλοί Ναουσαίοι θα συνεχίσουν τον αγώνα του 1821 στη Νότιο Ελλάδα.

Διαβάστε Περισσότερα...

1849

Η «Ανάρρωση» της Νάουσας

Μόλις το 1849 θα επιτραπεί πάλι μια μορφή αυτοδιοίκησης με την εκλογή άρχοντα και σχετικής αυτονομίας. Από το1868 οι άρχοντες θα επιτραπεί να γίνουν δήμαρχοι της πόλης, τίτλος που θα είναι για τα επόμενα χρόνια συνεχώς σε χριστιανικά χέρια. Ο δήμαρχος μπορούσε επίσημα να αποφασίσει για τα κοινά και είχε οπλισμένους σωματοφύλακες.

Παρόλη την καταστροφή, η Νάουσα θα αναρρώσει γρήγορα. Οι 198 Ναουσαίοι που έλαβαν χάρη, ανήκαν και στις πιο εύπορες οικογένειες. Εκτός από τα χωράφια, διέθεταν και 17 εργαστήρια, 26 βιοτεχνίες και 4 μεγάλες λανάρες. Έτσι υπήρξε η βάση και πάλι για οικονομική ανάπτυξη, ιδίως στην παρασκευή μάλλινων. Χριστιανικές οικογένειες θα μετακομίσουν στην Νάουσα ενώ οι αρχές προέτρεψαν και την εγκατάσταση μουσουλμανικών οικογενειών για την αποφυγή νέων κινημάτων. 70 μουσουλμανικές οικογένειες θα ανταποκριθούν στο κάλεσμα.

1874

Η οικονομική ακμή

Στα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας η Νάουσα θα γνωρίσει εμπορική και βιομηχανική ακμή. Η ανάπτυξη θα ξεκινήσει κυρίως με τις μεταρρυθμίσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Κατά την περίοδο του Τανζιμάτ μεταξύ άλλων οι θρησκευτικές μειονότητες θα αποκτήσουν ίσα δικαιώματα με τους μουσουλμάνους και η ισότητα θα προσδώσει περισσότερη σιγουριά σε θέματα ιδιοκτησίας. Γύρω στις 20 οικογένειες θα αποτελέσουν την βάση της οικονομικής ακμής για τα επόμενα χρόνια. Μέσω παντρειών πολλές από αυτές θα έχουν μετοχές και στις επιχειρήσεις άλλων οικογενειών. Το 1874-1875 ιδρύεται το εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας «Λόγγου–Κίρτση-Τουρπάλη» στην Νάουσα, η πρώτη ίσως βιομηχανία στα Βαλκάνια με την σύγχρονη έννοια του όρου. Οι βιομήχανοι επωφελήθηκαν της διεθνής πτώσης της τιμής βαμβακιού, του φτηνού νερού ως ενέργεια και των χαμηλών μισθών και έτσι θα μπορέσουν να ανταγωνιστούν πλέον ικανοποιητικά τις εισαγωγές βαμβακερών από το εξωτερικό. Ακολουθούν στα επόμενα χρόνια και μέχρι της αρχές του 20ου αιώνα και άλλες βιομηχανικές μονάδες κλωστοϋφαντουργίας. Παράλληλα οι μέχρι τότε ισχυροί στην αγορά βούλγαροι παραγωγοί μάλλινων δεν ικανοποιούν πλέον ποιοτικώς τις ανάγκες κυρίως του Οθωμανικού στρατού και έτσι χάνουν σταδιακά την αγορά της Αυτοκρατορίας. Τα καινούργια εργοστάσια των Ναουσαίων επωφελούνται της ευκαιρίας και το εργοστάσιο Χατζηλαζάρου ειδικά αδυνατεί να ικανοποιήσει την αυξημένη ζήτηση του στρατού σε μάλλινα.

1904-1908

Μακεδονικός Αγώνας

Στην διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα (1904-1908) η Νάουσα αποτέλεσε σημαντικό κέντρο κατά της δράσης των βούλγαρων κομιτατζήδων. Ελληνικά ανταρτικά σώματα υποστηρίζονταν από την πόλη με σημαντικότερους οπλαρχηγούς, τον Επαμεινώνδα Γκαρνέτα και Ιωάννη Σημανίκα. Ο Μακεδονικός Αγώνας αποτέλεσε την αφετηρία των νικηφόρων απελευθερωτικών πολέμων της περιόδου 1912-1913, που είναι γνωστοί στην ιστοριογραφία ως βαλκανικοί πόλεμοι. Η Νάουσα θα απελευθερωθεί από την Οθωμανική κυριαρχία στις 17 Οκτωβρίου του 1912. 

1912

Η Απελευθέρωση

Η Νάουσα θα απελευθερωθεί από την Οθωμανική κυριαρχία στις 17 Οκτωβρίου του 1912. Κατά την απελευθέρωση, η Νάουσα θα είναι μια βιομηχανική πόλη και ο πληθυσμός της ήταν 9.000 με 12.000 κάτοικοι, από τους οποίους γύρω στο 20% εργάτες (ως επί το πλείστον ανύπαντρες γυναίκες). Η πόλη έχει το 1912 τρεις κλωστοϋφαντουργίες με 14.200 αργαλειούς. Άλλες 3 κλωστοϋφαντουργίες με 26.500 αργαλειούς στην Έδεσσα και Θεσσαλονίκη ανήκουν εξ’ ολοκλήρου σε Ναουσαίους. Η Νάουσα ελέγχει έτσι εκείνη την εποχή 6 από τις 10 μονάδες της Μακεδονίας που με τη σειρά της είχε τις μισές μονάδες παραγωγής ολόκληρης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 90% των εργαζομένων στις μηχανοποιημένες μονάδες επεξεργασίας μαλλιού ελέγχονταν από Ναουσαίους. Τη ίδια χρονιά η πόλη διέθετε επίσης 3 μεγάλους και δεκάδες μικρούς μύλους, 3 ξυλουργικές μονάδες, και δεκάδες πιεστήρια, μεταξουργεία και μικρότερες βιοτεχνίες επεξεργασίας μαλλιών.

Η οικονομική ανάπτυξη θα συνεχιστεί αμείωτη και με την πόλη σαν τμήμα του Ελληνικού κράτους. Νέες βιομηχανικές μονάδες ιδρύονται, η γεωργία εκσυγχρωνίζεται με την συστηματική δεντροκαλλιέργεια και το εξωτερικό εμπόριο σημειώνει άλματα. Ο πληθυσμός της πόλης γνώρισε σημαντική αύξηση όταν μεγάλος αριθμός Μικρασιατών προσφύγων εγκαταστάθηκαν στη Νάουσα, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922 και την επακόλουθη Συνθήκη της Λωζάννης.

Ο Δήμος της Νάουσας ιδρύθηκε στις 17 Οκτωβρίου 1912, αμέσως μετά την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς. Με τις οργανωτικές αλλαγές του Προγράμματος Ανασυγκρότησης της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης «Καποδίστριας», ο Δήμος θα μεγαλώσει σημαντικά με την ενσωμάτωση των κοινοτήτων Αρκοχωρίου, Γιαννακοχωρίου, Ροδοχωρίου (με τους οικισμούς Ροδοχωρίου, Μεταμόρφωσης και Αγίου Παύλου) και Στενημάχου. Το 2011 με το πρόγραμμα τοπικής αυτοδιοίκησης Καλλικράτης, με τον δήμο Ηρωικής Πόλης Νάουσας συνενώθηκαν οι πρώην Δήμοι Ανθεμίων (Επισκοπή, Κοπανός, Λευκάδια, Μαρίνα, Πολλά Νερά, Μονόσπιτα, Χαρίεσσα) και Ειρηνούπολης (Αγγελοχώρι, Αρχάγγελος, Άνω Ζερβοχώρι, Παλαιό Ζερβοχώρι, Πολυπλάτανος).

1940 - 1949

Γερμανική Κατοχή & Εμφύλιος

Κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής Ναουσαίοι θα συμμετάσχουν ενεργά στην Εθνική Αντίσταση. Ο μεγάλος όγκος των εργατών που υπήρχε στην πόλη είχε γίνει από προπολεμικά πεδίο στρατολόγησης για το ΚΚΕ. Ταυτόχρονα όι ορεινοί όγκοι γύρω από τη Νάουσα εδιναν την δυνατότητα οργάνωσης ανταρτικών ομάδων. Ετσι στα γύρω βουνά ο (κομμουνιστικός) ΕΛΑΣ ο οποίος δεν ανέχεται άλλες οργανώσεις, εγκαθιστά το αρχηγείο και κέντρα υποδοχής στρατολογημένων. Ταυτόχρονα ξεκινάει η εμφύλια διαμάχη για τον έλεγχο του αντιστασιακού κινήματος.

Στα μέσα Σεπτεμβρίου 1944, ο ΕΛΑΣ απελευθερώνει τη Νάουσα. Τον Μάιο του 1945 θα γίνουν μεγάλες απεργίες του εργατικού κινήματος. Στον Εμφύλιο που ακολούθησε την Κατοχή, η πόλη θα δεχτεί συχνά αντάρτικες επιθέσεις. Το Αύγουστο του 1946 η πόλη θα δεχτεί επι τρεις μέρες επίθεση από μεγάλες ομάδες ανταρτών. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς η πόλη θα χτυπηθεί και πάλι από δύναμη 400 κομμουνιστών. Μεγάλο τμήμα της Νάουσας, που απαριθμούσε περίπου 12.000 κατοίκους θα πέσει θύμα της φωτιάς. Στα τέλη Ιανουαρίου του 1949 η πόλη θα καταληφθεί για δυο-τρεις μέρες, κατά την διάρκεια της κατάληψης της η πόλη θα πυρποληθεί και πολλοί κάτοικοι ιδίως νέες και νέοι θα απαχθούν βίαια. Ταυτόχρονα εκτελούνται οι περισσότεροι από τους επιφανείς πολίτες μεταξύ των οποίων ο Δήμαρχος της πόλης. Αρκετοί από τους βίαια στρατολογηθέντες θα βρουν τον θάνατο λίγες μέρες αργότερα, καθώς θα ριχτούν αγύμναστοι και στην πρώτη γραμμή στην μάχη της Φλώρινας (12.02.49). Τον Ιούνιο 1949 η Νάουσα θα ξαναδεχτεί επίθεση και 300 κάτοικοι θα γίνουν όμηροι. Η Πολεμική Αεροπορία θα πλήξει όμως τους οπισθοχωρούντες αντάρτες που θα αφήσουν τελικά τους απαχθέντες ελεύθερους.

Μετά το τέλος του Εμφυλίου η Νάουσα ξαναγεννιέται από τη στάχτη της. Τα καταστραμμένα εργοστάσια ξαναχτίζονται, χιλιάδες εργάτες ξαναβρήκαν δουλειά και το πυρπολημένο αρχοντικό κέντρο ανοικοδομήθηκε. Από την δεκαετία του '50 μέχρι και σήμερα παράγονται οι φλοκάτες στη Νάουσα. Συνάμα στον τομέα της γεωργίας καινούργιες δυναμικές καλλιέργειες θα συντελέσουν στην παραπέρα ανάπτυξη της πόλης και ο πλούσιος δασικός πλούτος του Βερμίου θα αξιοποιηθεί κατάλληλα.

1955

Ηρωική Πόλη

Από το 1955 με βασιλικό διάταγμα χαρακτηρίζεται ως ηρωική πόλη για τους αγώνες και τις θυσίες των κατοίκων κατά την περίοδο των απελευθερωτικών αγώνων του 1822.

Πηγή: Wikipedia